نکات فرزندپروری مثبت

فرزندپروری و تربیت مثبت بر آموزش رفتار صحیح با استفاده از روش های محبت آمیز و قاطع تمرکز می کند. در این جا هشت نکته ساده برای فرزندپروری مثبت و پرورش کودکان شاد را ذکر می کنیم.

 اصول فرزندپروری مثبت

اگر کودکان خردسال دارید، پس می دانید اگر درست رفتار نکند، ممکن است هر روز شاهد کشمکش و درگیری باشید. حتی صبورترین و مهربان ترین والدین هم ممکن است در تقابل با یک کودک سرکش عصبانی شوند. این نمونه را در نظر بگیرید: یک کودک 3 ساله ی پیش دبستانی بدخلقی می کند چون پدرش آب خورشت را روی بوقلمون او ریخته است به جای این که بگذارد خودش این کار را انجام دهد. او با شدت از روی عصبانیت و ناراحتی دست و پا می زند، جیغ می کشد و گریه می کند و به نظر می رسد این وضعیت تا ساعت ها ادامه پیدا می کند. پدرش از کلافگی فریاد می زند: “بسه دیگه. جیغ نکش!”

آیا این وضعیت آشنا نیست؟ خیلی از ما این کار را انجام داده ایم. حتی بیش از آن چه که بخواهیم اعتراف کنیم. پس چگونه باید بدون افتادن در دام “کاری را که می گویم بکن نه کاری را که می کنم”، فرزندانمان را تربیت کنیم؟

فرزندپروری مثبت چیست؟

فرزندپروری مثبت مجموعه ای از شیوه های فرزندپروری مبتنی بر تحقیقات روانپزشکان اهل وین، آلفرد آدلر و رادولف دریکورز، است. در سال های اخیر، دکتر جین نلسن این روش را در مجموعه کتاب هایش حمایت کرد و روش های فرزندپروری مثبت را به شهرت رسانید. راهبردهای فرزندپروری مثبت بر احترام متقابل و استفاده از آموزه های مثبت جهت تربیت تأکید می کند. فرزندپروری مثبت بر آموزش (رفتار آینده) به جای تنبیه (رفتار ناشایست گذشته) تمرکز می کند. مطالعات، پیوسته نشان می دهند که استفاده از تربیت مثبت نتایج بهتری از لحاظ رفتار کودک، رشد احساسی، عملکرد تحصیلی و سلامت روان به دنبا دارد. در این جا 8 نکته فرزندپروری مثبت و روش های تربیت صحیح آمده است.

نکته 1: بر دلایل عمل تمرکز کنید

همیشه دلیلی برای بد رفتاری کودکان وجود دارد هر چند ممکن است از نظر والدین دلیل احمقانه به نظر برسد. از نظر کودک آن دلیل منطقی است برای همین هم بدرفتاری می کند. اگر والدین بتوانند ریشه مشکل را به طور مستقیم مورد خطاب قرار دهند، حتی اگر کودکان به خواسته خود نرسند، احساس می کنند که به نیازهایشان اهمیت داده شده است و از آن به بعد بدرفتاری نمی کنند. هنوز ممکن است بدخلقی کنند اما به محض این که احساس کنند درک می شوند، دیگر نیازی به بدرفتاری نمی بینند. دانستن دلیل بدرفتاری به والدین کمک می کند تا در همان وهله اول جلوی آن را بگیرند. برای مثال، کودکی برادرش را می زند. علت ممکن است این باشد که برادر کوچکش اسباب بازی اش را برداشته و این برایش خوشایند نیست. پس آموزش اجازه گرفتن قبل از برداشتن وسیله شخص دیگر به کودکان از بروز مشکل جلوگیری خواهد کرد.

اگر به نظر می رسد فرزندتان هیچ وقت به حرف شما گوش نمی دهد، احتمالاً یک علتش این است که انتظار شما معقول نیست. بررسی کنید که آیا آن چه از فرزندتان می خواهید انجام دهد یا ندهد دلیل قانع کننده ای دارد یا نه و آیا خواسته هایتان برای سلامت و سعادت او الزامی است یا نه.

نکته 2: تربیت محبت آمیز و قاطع

مهربان باشید تا الگویی برای چگونه مهربان بودن و محترمانه رفتار کردن با دیگران باشید. کودکان با تقلید از دیگران یاد می گیرند و والدین الگوی اصلی آنان هستند. وقتی پدر یا مادری فریاد می کشد، تحقیر می کند و یا به کودک توهین می کند، کودک هم یاد می گیرد وقتی ناراحت است همین کار را انجام دهد. عکس این قضیه نیز صادق است. وقتی پدر یا مادری علی رغم ناراحت بودن، مهربان و محترمانه برخورد می کند، کودک هم یاد می گیرد تا در تقابل با سختی ها با آرامش و محترمانه برخورد کند. مهربان بودن همچنین به کودک کمک می کند تا خونسردی خود را حفظ کند، استدلال را بپذیرد و بیش تر تمایل به همکاری داسته باشد.

مهربان بودن به معنای تسلیم شدن نیست. بسیاری از والدین به طور اشتباه، مثبت و مهربان بودن را با آسان گیری برابر می دانند. قطعاً این طور نیست. می توانید قاطعانه و محبت آمیز به کودک بگویید آن چه که می خواهد را نمی تواند داشته باشد. هیچ احتیاجی به داد زدن و لحن خشن و جدی نیست. برای فهماندن، نیازی نیست خشن باشید. گفتن یک نه محکم و آرام اگر بهتر از داد زدن “نه” نباشد، به همان میزان تأثیرگذار است. در تعیین حد و حدودها و فهماندن عواقب آن ها نیز محکم و قاطع باشید تا کودک بداند انتظار چه چیزی را داشته باشد و تصمیم های آینده را بر پایه ی آن ها بگیرد. تمرین تصمیم گیری به این شکل به رشد تفکر شناختی کودکان نیز کمک می کند.

نکته 3: به خود وقفه بدهید

بله درست شنیدید. باید در صورت نیاز به خود وقفه ی کوتاه مدت دهید. این که والدین گاهی به خاطر رفتار سرکشانه کودکان به شدت خسته و عصبی شوند، اجتناب ناپذیر است اما اگر بتوانید بر اعصاب خود مسلط باشید و محکم و با احترام صحبت کنید، حرف و عملتان یکی است یعنی می توانید بگویید همان کاری که می گویم و می کنم را انجام بده.

به این فکر کنید اگر چیزی باب میل فرزندتان نباشد، آیا می خواهید که او پرخاشگرتر شود یا توانایی کنترل احساسش را داشته باشد و حرمت را نگه دارد؟ هر وقت احساس کردید دارید عصبانی می شوید، به فرزندتان بگویید که نیاز دارید لحظه ای تنها باشید چون ناراحت هستید. بگویید که چه موقع برمی گردید و سپس به اتاق دیگری بروید. ترک موقعیت نه تنها جلوی درگیری را می گیرد بلکه این امکان را نیز به شما می دهد تا آرام شوید و هدفتان را در تربیت (که باید آموزش باشد نه برد در درگیری) را به خود متذکر شوید.

هنگامی که در اتاق هستید چند نفس عمیق بکشید و چند لحظه ای ذهنتان را خالی کنید. این روش وقفه ی موقتی به شما زمان و آرامش بیشتری نیز می دهد تا به راه حل های موجود برای مقابله با مشکل فکر کنید. وقتی برمی گردید، سرحال هستید و دوباره آمادگی مقابله با چالش را دارید.مراقبه منظم به کاهش اضطراب در موقعیت های مشابه کمک کرده و فرزندپروری آگاهانه را ارتقا می دهد.

نکته 4: مجازات نکنید. خلاق باشید.

طبق کتاب “تربیت مثبت: سه سال اول” نوشته دکتر جین نلسن، تنبیه همراه با مجازات، موجب ایجاد چهار عامل می شود که به یادگیری کودک کمک نمی کند: رنجش، سرکشی، انتقام و عقب نشینی.

اغلب اوقات تنبیه، رفتار ناشایست را متوقف نمی کند و رفتارهای مناسب را نیز آموزش نمی دهد. واکنش مثبت و عاری از مجازات در آرام کردن کودک برافروخته و مشغول کردن وی در فراگیری رفتار جدید بسیار بهتر عمل می کند. یکی از چنین واکنش هایی، استفاده از تنبیه مثبت است که گاهی زمان حضور در محیط جدید نامیده می شود. تنبیه مثبت با مفهوم سنتی آن که بسیاری از والدین از آن استفاده می کنند، تفاوت دارد زیرا عاری از مجازات است. اصلاً مجازات نیست. کودک از محیط محرک رفتار نامطلوب جدا می شود و در محیطی قرار داده می شود تا آرام شود و احساس امنیت کند.

نام کامل تنبیه، وقفه موقتی از محرک و تقویت کننده مثبت است. این روش را روانشناس رفتارگرا، آرتور استاتس، هنگام تربیت فرزندانش ابداع کرد. در این روش کودک از محیط ایجاد کننده رفتار ناشایست دور می شود تا از هرگونه محرک دور باشد. در نهایت کودک آرام می شود و یاد می گیرد تا رفتار ناشایست را کم یا متوقف کند. متأسفانه، بسیاری از والدین از این روش به طرز نادرست و به عنوان مجازات استفاده می کنند. آن ها کودک را منزوی و حرکاتش را حین تنبیه محدود می کنند و مجازات دیگری مانند سرزنش کودک به آن اضافه می کنند. در اینجا نکات کلیدی برای استفاده ی صحیح از تنبیه آمده است:

• قبل از پیشامد، انتظارات خود را بیان کنید (بدون کتک) و پیامد عدم تبعیت از آن ها را (تنبیه) را به طور واضح متذکر شوید. کودک باید بداند که می تواند با انتخاب و عملکردش، پیامد را انتخاب کند. این فرایند به آن ها کمک می کند تا انتخاب کردن را یاد بگیرند و تفکر شناختی شان را تقویت کنند.
• اگر کودک رفتار ناشایست را انتخاب کند، به آرامی به او متذکر شوید و او را به محیطی ساکت و امن ببرید. حرف های ناخوشایند به او نگویید (تو بد هستی)، سرزنش نکنید، با نفرت به او نگاه نکنید و نامهربان نباشید. این همان مهربان و قاطع بودن هنگام تنبیه است.

بگذارید فرزندتان با اسباب بازی هایش بازی کند یا اطراف پرسه بزند اگر به آرامشش کمک می کند. گاهی وقتی که ناراحت هستند، می توانید کنارشان بنشینید و آن ها را در آغوش بگیرید. به خاطر داشته باشید رویکرد فرزندپروری مثبت، مجازات نیست. بعد از تنبیه توضیح دهید (نطق نکنید) که چرا رفتار قبلیشان نامناسب بوده است و به آن ها کمک تا دفعه ی بعد رفتار بهتری از خود نشان دهند.

نکته 5: واضح، روشن، با ثبات و پیگیر باشید

عواقب تخطی از حد و حدودها را قبل از اجرای آن ها تعیین کرده و توضیح دهید. علاوه بر این والدین باید باثبات و پیگیر باشند. اگر پدر یا مادری باثبات نباشد، سردرگمی به وجود خواهد آمد. کودک ممکن است تخطی از حد و حدودها را ادامه دهد تا ببیند چه اتفاق دیگری ممکن است رخ دهد. پیگیر بودن یعنی چیزی نگویید مگر این که مصمم به انجامش باشید. بطور مثال، اگر فرزندتان بدرفتاری می کند، تهدید تو خالی نکنید که اجازه ی توپ بازی به او نمی دهید مگر این که واقعاً در صورت وقوع چنین اتفاقی قصد انجامش را داشته باشید.

نکته 6: رشد مغز و رفتار متناسب با سن را درک کنید

فرزندپروری مثبت برای پیش دبستانی ها یا نوپایان با کودکان بزرگ تر متفاوت است. کودکان زیر سه سال قدرت استدلال ندارند چون بخشی از مغزشان (لوب پیشین) که مسئول فهم عواقب و قضاوت صحیح است هنوز رشد نکرده است. بنابراین برای کودکان این گروه سنی از راهنمایی مجدد به جای استدلال و توضیح عواقب باید استفاده کرد. برای کودکان بزرگ تر، با استفاده از تربیت استقرایی و آزادی انتخاب می توانید به رشد شناختی آن ها کمک کنید.

نکته 7: اشتباه را به فرصت یادگیری تبدیل کنید

وقتی کودکان به اندازه کافی برای استدلال کردن بزرگ شدند (بالاتر از سه سال) هر بد رفتاری می تواند به درسی ارزشمند از زندگی تبدیل شود. برای نمونه درس خراب کردن اسباب بازی چیست؟ یعنی کودک، دیگر نمی تواند با آن بازی کند. اگر کودک آن اسباب بازی را دوست نداشت، باید آن را به دوستش می داد یا آن را به اهدا می کرد تا کودکان دیگر بتوانند از آن لذت ببرند. اگر اسباب بازی را از روی کلافگی خراب کرده است، به او کمک کنید تا راه های دیگری را مثل مشت زدن به بالشت برای تخلیه عصبانیت بیابد. همچنین فرصت خوبی است تا به آن ها واژگان لازم را برای توضیح احساساتشان (“من عصبانی ام چون…”) آموزش دهیم به جای این که با بدرفتاری منظورشان را برسانند. با این کار به فرزندتان کمک می کنید تا همزمان مهارت های ارتباطی اش را رشد و توسعه دهد که به شکل قابل توجهی بدخلقی را کم می کند.

نکته 8: صبور باشید و ناامید نشوید

فرزندپروری، تربیت و تربیت مثبت، تغییرات رفتاری مدنظر والدین را یک شبه بوجود نمی آورد. تمرین فرزندپروری مثبت به معنای نتیجه گیری سریع نیست بلکه به معنای آموزش رفتاری است که والدین انتظار دارند فرزندشان به مرور زمان از خود نشان دهد. دیدن تغییرات واقعی زمان بر خواهد بود چون بچه ها برای یادگیری به تکرار نیاز دارند. ممکن است هفته ها یا حتی ماه ها طول بکشد تا کودک یاد بگیرد اما وقتی چنین اتفاقی رخ دهد، رضایت بخش و باارزش است و فوایدش تا آخر عمر باقی می ماند. با صبر و تمرین زیاد، می توانید موقعیت های تربیتی را برای کودکان به درس های ارزشمندی تبدیل کنید.

به امید خانه هایی شاداب و با نشاط!