انگیزه ذاتی چیست و چگونه عمل می کند؟

در روانشناسی، انگیزه ذاتی به عنوان بهترین نوع انگیزه شناخته می شود. در ادامه میخوانید که انگیزه ذاتی چیست، چرا بهترین نوع انگیزش است و چگونه می توانید از این دانش برای ایجاد انگیزه در دیگران و یا خودتان استفاده کنید.

فهرست مطالب

• تعریف ذاتی
• انگیزه ذاتی چیست
• مثال ها
• چرا انگیزه ذاتی خوب است
• پاداش درونی
• تئوری های انگیزه
• نحوه افزایش انگیزه

تعریف “ذاتی”

برای درک انگیزه ذاتی، ابتدا باید درک کنیم که معنی ذاتی دقیقا چیست. کلمه “ذاتی” به این معنی است که چیزی در ذات است. بعضی اوقات به آن “داخلی” می گویند، یعنی چیزی که از درون می آید.

انگیزه ذاتی چیست؟

انگیزه ذاتی یک حرکت درونی است که شخص را وادار به  انجام یک فعالیت می کند، نه برای پاداش های بیرونی، بلکه به این دلیل که خود عمل لذت بخش است. به عبارت دیگر، فرد برای تفریح، چالش یا رضایت خاطر انجام یک فعالیت انگیزه دارد، نه برای نتیجه، فشار یا پاداش خارجی. در روانشناسی دو نوع اصلی انگیزه وجود دارد که عبارتند از: انگیزه ذاتی و انگیزه بیرونی. همانطور که احتمالاً پیش بینی کرده اید، انگیزه بیرونی به انجام فعالیتی برای دستیابی به نتیجه ای جدا، مانند کسب پاداش یا اجتناب از مجازات، اشاره دارد. انگیزه های ذاتی و بیرونی در کنار هم دلایل، نگرش ها و اهداف اساسی را تشکیل می دهند که باعث ایجاد رفتار  می شود. آنها اساساً “چرایی” آنچه انجام می دهیم هستند.

نمونه ای از انگیزه ذاتی

بیایید انگیزه دانش آموز را برای مطالعه در نظر بگیریم. اگر انگیزه ی دانش آموز به مطالعه از روی علاقه و کنجکاوی در موضوع باشد، یا فقط اینکه از یادگیری لذت می برد، عمل او براساس انگیزه ذاتی است. اما اگر دلیل درس خواندن دانش آموز بدست آوردن رضایت والدین یا جلوگیری از گرفتن نمره بد باشد، پس عملش بر اساس انگیزه بیرونی است.

چرا انگیزه ذاتی بهتر است؟

 انگیزه ذاتی بهتر از انگیزه بیرونی در نظر گرفته می شود زیرا افرادی که انگیزه ذاتی دارند:

• موفق هستند – به نتایج بهتری دست می یابند.
• متعهد هستند – احساس تعهد شخصی قوی دارند.
• ثابت قدم هستند – پشتکار بیشتری دارند و کمتر احتمال دارد که در هنگام مواجهه با مشکلات جا بزنند.
• خلاق هستند – خلاق تر هستند و به احتمال زیاد به ایده ها و راه حل های جدید می رسند. انگیزه ذاتی یک مؤلفه مهم خلاقیت است.

جوایز ذاتی چیست؟

فعالیت های بسیاری وجود دارد که صرفاً برای لذت یا رضایت حاصل از آن انجام می دهیم. شامل فعالیتهایی مانند:

• خواندن رمان
• ورزش کردن
• یادگیری یک کار جدید
• انجام یک معما
• کارهای داوطلبانه

ما آنها را لزوماً برای تولید چیزی یا پاداش انجام نمی دهیم، بلکه به این دلیل که از آن کارها لذت می بریم و باعث می شوند احساس خوشبختی یا رضایت کنیم. روانشناسان این احساس لذت، خوشبختی یا رضایت را پاداش های ذاتی می نامند (که گاهی به آنها پاداش های درونی می گویند). انگیزه ذاتی پاداش های ذاتی را در پی دارد. چند از نمونه های پاداش ذاتی عبارتند از:

• احساس شایستگی هنگام تسلط بر یک کار یا مهارت جدید،
• احساس کمال هنگام موفقیت در کار خود،
• احساس تعلق هنگام شرکت در فعالیتهای گروهی، و
• احساس معنادار بودن وقتی برای یک کار غیرانتفاعی داوطلب شده یا مربی شخصی می شوید.

تئوری های انگیزه

نظریه خودمختاری (SDT) : 

نظریه خودمختاری بیان می کند که تجربه یک فرد در استقلال، شایستگی و وابستگی می تواند بر انگیزه ذاتی آنها تأثیر بگذارد. این بدان معناست که انگیزه ذاتی تحت شرایط خاص تسهیل یا تضعیف می شود. مطالعات نشان داده است كه يكي از مهمترين عوامل انگيزش، احساس شايستگي است. به عنوان مثال، وقتی که شما یک کار دشوار را تمام می کنید و یا مهارت جدیدی را با موفقیت به دست می آورید، احساس موفقیت را احساس می کنید و این باعث خوشحال شدن شما می شود. این به شما انگیزه ذاتی می دهد که این کار را دوباره انجام دهید یا سعی کنید حتی به آن بیشتر تسلط پیدا کنید.

یک مثال خوب، بازی های ویدیویی است. گیمرهایی که با موفقیت از یک مرحله به مرحله دیگر میروند، احساس صلاحیت و شایستگی می کنند. این یکی از دلایلی است که بازی های ویدیویی با طراحی خوب خیلی اعتیادآور هستند. انگیزه درونی گیمرها برای بازی، خود آن فعالیت است و این کار را برای هیچ پاداش خارجی انجام نمی دهند. بنابراین، وقایع و ساختارهایی که موجب احساس صلاحیت می شوند، می توانند لذت را افزایش دهند. اینها شامل سطح بهینه ای از چالش ها، بازخورد صلاحیت مثبت و عدم ارزیابی رفتارهای نادرست می شود.

اما یک بخش مهم جا افتاده است. انگیزه درونی فقط تحت شرایط بسیار خاصی ارتقا می یابد. انگیزه ذاتی از این احساس فرد ناشی می شود که فعالیتی را از روی “انتخاب آزاد” خود انجام می دهند. به عبارت دیگر باید فکر کنند که در انتخاب اینکه کاری را انجام دهند یا نه، دارای استقلال هستند. در یک مطالعه کلاسیک که کاملاً نمایانگر این پدیده است، محققان از دانش آموزان خواستند که روی یک معما کار کنند، اما به نیمی از دانش آموزان گفتند که برای انجام این کار به آنها جایزه داده می شود. پس از اتمام معما و استراحت کوتاه، دانش آموزان می توانستند هرکاری بخواهند بکنند. آنها می توانستند به کار روی یک معمای دیگرادامه دهند یا کارهای دیگری که در آزمایشگاه موجود بود را انجام دهند. معلوم شد دانش آموزانی که پاداش گرفته بودند، بطور داوطلبانه اقدام به حل معمای دیگری نکردند. بنابراین، ارائه پاداش بیرونی، تمایل دانش آموزان به انجام کار داوطلبانه را کاهش می دهد. وجود پاداش خارجی باعث میشود انجام معما دیگر انتخاب آزادانه نباشد.

یکی دیگر از عواملی که می تواند انگیزه ذاتی را تحت تأثیر قرار دهد وابستگی است، یعنی چقدر احساس ارتباط، امنیت، احترام و مراقبت می کنیم. به عنوان مثال، نوزادانی که به والدین خود وابستگی ایمن دارند، تمایل بیشتری برای کاوش نشان می دهند. آنها انگیزه بیشتری برای تعامل با محیط اطراف خود دارند و در یادگیری مشارکت می کنند. این بازی انگیزش ذاتی دارد. طبق یک تحقیق، وقتی بچه ها در حضور یک غریبه کار جالبی انجام می دهند، اگر غریبه آنها را نادیده بگیرد و به  آنها پاسخ ندهد، انگیزه ذاتی آنها کاهش می یابد. افراد می توانند به تنهایی انگیزش ذاتی برای انجام یک فعالیت جالب پیدا کنند. بنابراین، وابستگی شرط لازم برای ایجاد انگیزه ذاتی نیست. با این حال، هنوز هم یک عامل تأثیرگذار است که می تواند بررفتارهای انگیزشی ذاتی فرد تأثیر بگذارد.

نظریه انگیزه ذاتی

یکی از رایج ترین روش هایی که والدین برای ایجاد انگیزه در فرزندان خود ایجاد می کنند، دادن جوایزی مثل اسباب بازی، پول یا وقت بیشتر برای بازی با رایانه و موبایل است. والدین امیدوارند که کودک نتیجه مثبت را با این رفتارها پیوند دهد و در نتیجه، در آینده آن رفتار را بیشترتکرار کند. استفاده از تقویت برای تحریک رفتار، هدف یک فرایند یادگیری به نام شرطی سازی عامل یا کنشگر است.

شرطی سازی عامل اغلب می تواند موجب تغییر سریع رفتار شود. متأسفانه، یک عیب دارد: این باعث افزایش انگیزه ذاتی بچه ها نمی شود. اگرچه دادن جایزه می تواند مدتی در رفتار اثر بگذارد، اما فقط بر انگیزه بیرونی فرد تأثیر می گذارد. تحقیقات نشان می دهد که پاداش بیرونی می تواند انگیزه ذاتی را تضعیف کند و کودکان را از انجام فعالیت های خودجوش بازدارند. ارائه جوایز بیرونی برای فعالیتی که ذاتاً دارای پاداش است، در واقع باعث می شود تا رضایت فرد کمتر شود. پاداش های خارجی به جای یک انگیزه دهنده، تبدیل به یک عامل منفی می شوند. به این اثر توجیه اضافی گفته می شود.

اثر توجیه اضافی اغلب در شرکت هایی که دارای پاداش با هدف تقویت بهره وری هستند، دیده می شود. اگرچه ممکن است بهره وری کارمندان برای مدتی افزایش یابد، کیفیت واقعی کار انجام شده کاهش می یابد. و هنگامی که جایزه تمام می شود، انگیزه ی درونی کارکنان کاهش می یابند. کاهش سود و بهره وری تنها با یک پاداش بزرگتر جبران می شود، آن هم اگر امکانش باشد.

چگونه انگیزه ذاتی را افزایش دهیم؟

خوشبختانه، اگرچه نمی توانیم از جوایز مرسوم برای ایجاد انگیزه در افراد استفاده کنیم، اما روش های دیگری برای تقویت عوامل انگیزه ذاتی وجود دارد. در اینجا چند انگیزش ذاتی که می توانید برای ایجاد انگیزه از آنها استفاده کنید آمده:

1. به دنبال پاداش ذاتی باشید

انگیزه دهنده ذاتی فقط وقتی وجود دارد که یک عمل برای شخصی که آن را انجام می دهد ارزش ذاتی داشته باشد، بنابراین فعالیت باید چنین جذابیتی داشته باشد وگرنه انگیزه ذاتی وجود نخواهد داشت. به دنبال جنبه هایی از فعالیت باشید که مورد علاقه شما باشد، یا دلیل ذاتی که می خواهید در آن شرکت کنید را در خود نهادینه کنید.

2. در سطح بهینه ای از چالش شرکت کنید

کاری انجام دهید که آسان نیست، اما آنقدر هم سخت نیست که دست نیافتنی باشد. افزودن توانایی های خود و سپس رسیدن به موفقیت می تواند احساس شایستگی فوق العاده ای به شما بدهد و انگیزه ذاتی را تقویت کند.

3. به دنبال بازخورد مثبت باشید

دریافت نشان یا نوعی تشویق برای رسیدن به هدف یا سطح مشخصی از کار نیز می تواند حس صلاحیت ایجاد کند.

4. آن را برای خودتان انجام دهید

وجود انگیزه ذاتی فقط زمانی ممکن است که افراد بتوانند آزادانه تصمیم بگیرند که فعالیتی را انجام دهند یا خیر. کاری را انتخاب کنید که به خودش علاقه دارید و می توانید آن را صرفا از روی لذت و بدون هیچ قید و شرطی انجام دهید.

5. یک دوست پیدا کنید

در صورت امکان، شخصی را پیدا کنید که آن فعالیت را با شما انجام دهد. به دنبال کسی باشید که بتوانید با او ارتباط برقرار کنید و کسی که بتواند بازخوردهای مثبتی را بدون انتقاد ارائه دهد. انجام کارها بصورت تیمی مزیت های دیگری مانند کمک به یکدیگر، ایجاد احساس شایستگی و تعلق نیز دارد.