چرا سال های اولیه زندگی نوزاد در رشد مغزی او اهمیت دارد؟

تحقیقات عصب شناختی به ما نشان داده است که دوران کودکی زمان رشد شگرف مغز است. مغز جوان در پاسخ به هرچیزی که در سال های اولیه زندگی اش با آن رو برو می شود، تغییر شکل و اندازه می دهد. محیط جدید، تجربیات زندگی، مراقبین و روابط می توانند بر نحوه ی اتصال چرخه های مغزی کودک تاثیر بگذارند.

فهرست مطالب

•  رشد مغز در کودکان
• فطرت در مقابل پرورش در رشد کودک
• چه زمانی مغر جنین رشد می کند
• چه زمانی رشد مغز متوقف می شود
• اهمیت رشد مغزی کودک

رشد مغز در کودکان

یک کودک چه تعداد سلول مغزی دارد؟

یک نوزاد با 100 میلیارد عصب به دنیا می آید که تقریباً تمام تعداد عصب هایی است که مغز انسان خواهد داشت. گرچه نوزادان حدوداً تعداد عصب های برابر با بزرگسالان را دارند، حجم مغزشان 25% حجم مغز بزرگسالان است. این بدین دلیل است که عصب های کودک فقط با 50 تریلیون اتصال عصبی (که به آن سیناپس یا محل اتصال دو عصب می گویند) به هم متصل می باشند در حالی که یک بزرگسال حدوداً 500 تریلیون اتصال عصبی دارد. این شبکه ی اتصالات سیناپس در نهایت تعیین می کند که یک کودک چطور فکر و عمل می کند.

فرآیند هرس سیناپسی در رشد اولیه مغز چیست؟

هرس سیناپسی به فرآیندی می گویند که در آن عصب های استفاده نشده و اتصالات عصبی حذف می شوند تا کارایی انتقالات عصبی افزایش یابد. شبکه سیناپسی در اولین سال به سرعت رشد می کند و تا زمان نوپایی ادامه می یابد. در 3 سالگی، اتصالات سیناپس به 1000 تریلیون افزایش می یابند اما همه ی سیناپس ها در طول رشد مغز کودک باقی نخواهند ماند.

تجربه های زندگی عصب های مشخصی را فعال می سازند، اتصالات عصبی جدیدی را بین آن ها ایجاد می کنند و اتصالات موجود را که به آن میلیناسیون (فرایندی که طی آن آکسون نورن به عشای میلین مجهز می گردد) می گویند، تقویت می کنند. اتصالات استفاده نشده در نهایت حذف خواهند شد. به این اتفاق هرس سیناپسی می گویند. هرس سیناپسی فرآیندی است که در آن عصب های استفاده نشده و اتصالات عصبی حذف می شوند تا کارایی انتقالات عصبی افزایش یابد.

ایجاد اتصالات عظیم، تولید و تقویت آن ها در طی تجربیات زندگی و هرس اتصالات استفاده نشده یک ویژگی قابل توجه مغز انسان است. این تغییرپذیری مبتنی بر تجربیات، به کودکان این امکان را می دهد که نسبت به هر محیطی که به دنیا آمده اند، بدون محدودیت اتصالات عصبی، توانایی انطباق و انعطاف پذیری داشته باشند.

ویژگی تجسمی مغز، استفاده یا حذف

مزایای این روش رشد مغز کودک زیاد هستند اما بها و خطرات هم زیادی هم به دنبال دارد. اولا، کودکان قبل از اینکه بتوانند مستقل شوند، به مراقبت یا تجربیات زندگی زیادی نیاز دارند. ثانیا، کارهایی که والدین در طول سال ها انجام می دهند یا نمی دهند، می تواند بر سلامتی ذهنی و زندگی کودک تاثیر عمیقی بگذارد.

اینجا مثالی از هرس سیناپسی آورده ایم. فرض کنید والدینی بطور مداوم به نوپایشان عشق بورزند و از او مراقبت کنند، در این صورت «اتصالات عشقی و مراقبتی» در طی زمان رشد کرده و تقویت خواهد شد. اما اگر والدین بطور مداوم تنبیه کنند یا نسبت به کودک خشن رفتار کنند، «اتصالات تنبیهی و خشونتی» قدرتمندتر خواهند شد. و چون تجربه ی عشق و مراقبتی وجود ندارد، سلول های مرتبط مغزی ناتوان خواهند شد و در نهایت از چرخه ی مغزی کودک حذف خواهند شد. در نتیجه، کودک با کمبود عشق و مراقبت که یرای سلامتی و روابط معنادار در زندگی آتی او ضروری است، رشد خواهد کرد.

چرا سال های اولیه زندگی نوزاد در رشد مغزی او اهمیت دارد؟

سال های اولیه ی زندگی، دوره حساسیت منحصر به فردی است که در طی آن تجربیات، تاثیرات ماندگاری را ایجاد می کند. گرچه این انعطاف پذیری مبتنی بر تجربه ی مغز در کل زندگی یک فرد وجود دارد، اما مغز کودک انعطاف پذیرتر از مغز یک فرد بالغ می باشد. هرس سلول مغزی نیز در طی سال های قبل از مدرسه به سرعت رخ می دهد. میزان این اتصالات در طی بزرگسالی به نصف میزانی که در نوپای دو ساله بوده، کاهش خواهد یافت. به همین دلیل است که پرورش و فرزندپروری مثبت بسیار حائز اهمیت است. کودکانی که از پرورش احساسی و اجتماعی اساسی محروم هستند، دچار مشکلات جدی خواهند شد.

دوره های بحرانی و دوره های حساس در مغز در حال رشد

طی سال های اولیه کودکی، دوره هایی هستند که محدوده های مختلفی از مغزِ در حال رشد به تجربیات زندگی نسبتا حساس تر می شوند. این دوره های زمانی را دوره های بحرانی یا دوره های حساس می نامند. طی دوره ی بحرانی، اتصالات سیناپسی در آن مناطق مغز، انعطاف پذیرتر و تغییرپذیرتر هستند. اتصالات  با تجربیات مناسب دوران کودکی شکل می گیرند و تقویت می شوند. بعد از اینکه دوره ی بحرانی گذشت، سیناپس ثابت و تغییرپذیرتری آن بسیار کمتر می شود.

برای مثال، یک کودک می تواند زبان جدید را بیاموزد و خیلی ساده تر از دوران بلوغ در آن مهارت یابد.  بنابراین، دوره ی بحرانی برای کسب مهارت های زبانی از ابتدای تولد تا قبل از بلوغ است. مثال دیگر تنظیم هیجانی است. خودتنظیمی احساسات پایه ساختمان مغز است. این مورد جزء توانایی فرد برای نظارت و تنظیم هیجانات می باشد. تنظیم احساسات، مهارتی نیست که ما با آن به دنیا آمده باشیم. با این حال مهارتی ضروری در رشد سلامتی کودک می باشد. دوره حساس یادگیری این مهارت زندگی به قبل از دو سالگی برمی گردد. دوره ی بحرانی یا حساس از علل دیگر اهمیت تجربیات اولیه ی زندگی است.

پرورش در مقابل فطرت در رشد کودک

علاوه بر تاثیرگذاری بر چگونگی شکل گیری شبکه سلول های مغزی، تجارب اولیه زندگی امکان ایجاد تاثیرات مهم دیگری هم بر زندگی کودک دارند. شواهد علمی زیادی نشان می دهند که تجربه های زندگی می توانند بر توصیف ژنی (نحوه استفاده از اطلاعات ژن)، در برخی موارد با کاهش یا حذف ژن و در موارد دیگر با افزایش خروجی شان، تاثیر بگذارند. به همین دلیل، دوقلو های همسان صد در صد شبیه یکدیگر نیستند. گرچه ژن هایشان (DNA) مشابه است، اما نشانگرهای اپیژنتیکی آن ها از زمان تولد متفاوت هستند و از آنجا که به طرز متمایزی با محیط در ارتباط هستند، این اختلاف ادامه می یابد. این تغییرات اپیژنتیکی می توانند پایدار باشند و یا از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند. ژن ها بسیار مهم هستند اما عوامل محیطی هم مهم می باشند.

چه زمانی جنین، رشد مغزی سالمی خواهد داشت؟

تولید عصب در جنین از 3 هفتگی در طول دوره جنینی شروع می شود. اعصاب همزمان با تولید به مناطق متفاوتی از مغز انتقال داده می شوند تا ساختارهای ابتدایی مغز درحال رشد، سیستم عصبی مرکزی، و سیستم عصبی محیطی را شکل دهند. این دوره رشد عصبی سریع و رشد مغز برای ایجاد ساختارهای غشایی یا زیرغشایی مغز می باشد.

چه زمانی رشد مغز شما متوقف می شود؟

به طور میانگین، مغز تا 25 سالگی به طور کامل رشد می یابد. گرچه مسیر رشد مغز یک فرد می تواند اندکی متفاوت باشد، رشد مغز اکثر مردم در میانه دهه 20 عمرشان کامل می شود. با این وجود، این بدین معنا نیست که تغییرات مغز متوقف شده است. اتصالات درونی مغز ما  در کل زندگی در حال تغییر هستند اما همچنان که بزرگتر می شویم، این فرایند تغییر آهسته تر می شود.

اهمیت رشد مغز کودک در دوره کودکی

انعطاف پذیری عصب و اپیژنتیک دو اساس اصلی در فهم رشد مغزی و عصبی در سال های اولیه ی زندگی می باشند. با اینکه لازم نیست حتما والدین کاملی باشیم، فرزندپروری به اندازه ی کافی خوب می تواند یک فرزند خوب را بار آورد. به طور خاص، بین سبک های فرزندپروری مختلف، فرزندپروری مقتدرانه بهترین سبک فرزندپروری با بهترین نتایج است در حالی که انواع دیگری از سبک های فرزند پروری می تواند به نتایج ویرانگر منجر شوند. آموزش و پرورش دوره کودکی برای رشد شناختی کودک مهم است. شرکت در کلاس های پیش دبستانی باکیفیت در دراز مدت تاثیرات مثبتی را رشد کودکان نشان می دهد.